Fot. 123RF/Picsel
Kartacze z mięsem, a może z zieloną soczewicą? To pyszne danie wywodzi się z kuchni litewskiej, która obfituje w wiele ciekawych smaków. W średniowieczu, u sąsiada Polski, pielęgnowano dietę opartą na zbożach, nabiale i warzywach - mocno rozwijało się tam wówczas rolnictwo i osadnictwo.
Ze względu na bogatą, historyczną przeszłość Litwy - w jej kuchni zaczęły pojawiać się z biegiem czasu wpływy wielu innych narodowości, m.in. polskiej, ukraińskiej, białoruskiej czy tatarskiej. Głównymi składnikami stawały się powoli ziemniaki i mięso. Za najbardziej popularne potrawy kuchni litewskiej możemy teraz uznać czebureki, kołduny, chłodniki, kugle i właśnie kartacze. To na tym ostatnim daniu się dzisiaj skupimy.
Czym są kartacze?
Kartacze to produkt wpisany na listę produktów tradycyjnych w kategorii "Gotowe dania i potrawy w województwie podlaskim". Danie jest niezwykle popularne także w północno-wschodniej Polsce. Kartacze to nic innego jak owalne kluski ziemniaczane z mięsnym nadzieniem w środku (choć zdarzają się też wegetariańskie, niegdyś tańsze i bardziej dostępne, np. z soczewicą, z kapustą i grzybami czy serem).
Kolor klusek zależy od użytych odmian ziemniaków. Np. kartacze z młodych ziemniaków są jasne, a ze starych - ciemne. Wiele zależy też od sposobu przygotowania. Np. ziemniaki szybko tarte maszynką będą raczej jasne. A przygotowane ręcznie - ciemne. Z wierzchu kartacze polewane są skwarkami, śmietanką i podsmażoną cebulką.
Kartacze z mięsem i nie tylko dawniej
Popularność kartaczy wynika z dawnych upraw. Ludzie hodowali ziemniaki i używali ich do wyrobów własnych - tak było wygodniej i oczywiście taniej. Farsz wykonywano z tłustego mięsa, np. z karkówki. Było to konieczne, gdyż szynka, mało tłusta, byłaby w nadzieniu za sucha. Podstawą ciasta są surowe ziemniaki. Używa się też trochę gotowanych i niewielką ilość skrobi uzyskaną przy odsączaniu startych, surowych ziemniaków.
Te dwa ostatnie składniki są niezbędne do związania ciasta (by nie rozpadło się podczas gotowania). Kluski, inaczej nazywane cepelinami, gotuje się w wodzie.
Niegdyś kartacze przygotowywano średnio raz w tygodniu lub nawet raz na dwa tygodnie. Rzadkość podawania tegoż posiłku wynikała z pracochłonności dania. Nie zapominano jednak ich przygotowywać, szczególnie w okresie ciężkich prac w polu. Kartacze bowiem bardzo syciły i dodawały sił do wypełniania obowiązków.
Weź udział w konkursie i wygraj 250, 500 lub 1000 zł! Kliknij!
Kartacze - pochodzenie
Kartacze najprawdopodobniej pochodzą z okolic Sejneńszczyzny. Najprawdopodobniej przyrządzano je w okresie międzywojennym, a może nawet i pod koniec XIX wieku. O kartaczach śpiewano nawet w piosenkach ludowych, np. "Kapyleńko nasza, nie stóbruj sie na nas, my kartaczy wykurzymy, pojedziemy zaraz" (zwrotka piosenki spisana w 1953 roku przez profesora Jarosława Lisakowskiego). Na początku "kariery" cepelinów nadziewano je głównie mięsem baranim lub wieprzowym (z dodatkiem cebuli, majeranku i pieprzu).
Kartacze znane są także pod nazwą cepeliny (zeppeliny). Określenie to wzięło się od kształtów klusek przypominających sterowce (podłużne statki stosowane na przełomie XIX i XX wieku).
Dzisiaj kartacze cieszą się dużą popularnością na Litwie. Zresztą państwo to uznawane jest za kraj pochodzenia klusek. Do Polski cepeliny "przybyły" później, właśnie głównie na Podlasie i Suwalszczyznę. Oczywiście nie brakuje ludzi, którzy za kolebkę tego przysmaku uznają nasz kraj. Ostatecznie pewnie nigdy nie dowiemy się, jak było. Nie ma sensu jednak drążyć tematu - lepiej skupić się na smaku tego kulinarnego rarytasu.
Prawdziwe kartacze - przepis. O czym warto pamiętać?
Chcesz przygotować w zaciszu własnej kuchni prawdziwe kartacze? Przepis wcale nie jest tak trudny, jak się wydaje. Możesz więc zabierać się do roboty, aby sprawić przyjemność sobie i swoim domownikom. Kartacze to świetny pomysł na potrawę także dla gości! Musisz tylko pamiętać, aby nie żałować do nich tłuszczu i... nie zapomnieć zrobić ich dużo!
Zapewniamy cię bowiem, że cepeliny znikną w mgnieniu oka. Nastaw się też, że jest to raczej pracochłonne danie, chociaż w dzisiejszych czasach z pomocą robotów kuchennych, jesteśmy w stanie zrobić je o wiele szybciej niż kiedyś.
Co będzie ci potrzebne do przygotowania dania? Przepis nie jest skomplikowany. Na pewno ziemniaki surowe (starte), ziemniaki ugotowane (ostudzone, w przeciwnym razie ciężko będzie uformować cepeliny), skrobia z odsączonych ziemniaków. Ważny jest wybór odpowiedniego rodzaju ziemniaków. Najlepiej by były to ziemniaki, które w formie ugotowanej są sypkie. Najlepsze odmiany to Jurata, Agria, Omega czy Augusta.
Zetrzyj ziemniaki i odciśnij je np. na drobnym sitku lub na gazie. Płyn z warzyw odstaw, wytworzy się w nim skrobia, którą dodasz do ciasta.
Farsz przygotuj z tłustego mięsa, np. karkówki. Możesz zmieszać różne rodzaje mięs. Śmiało wybieraj też wegetariańskie wsady, np. soczewicę albo klasyczny - kapustę z grzybami.
Ciasto na kartacze musi się lepić. Uformuj z niego placki i nadziej je wkładem. Zlep brzegi i zrób wałki, najlepiej by były długie na maksymalnie 20 centymetrów. Tak przygotowane cepeliny wrzuć do wrzącej wody z solą i gotuj na średnim ogniu przez około 25-30 minut. Kluski po wypłynięciu na powierzchnię powinny być jeszcze gotowane przez chwilę. Im większe tym oczywiście dłużej. Ciasto na kartacze jest przyjemne w pracy - nie zostaje na rękach, nie brudzi. Przygotowywanie cepelinów nie będzie zatem zbyt problematyczne. Kluseczki polej skwarkami i dodaj śmietanę. Będą pyszne!
Kartacze na drugi dzień
Warto przygotować więcej kartaczy choćby po to, by zjeść je na drugi dzień. Koniecznie w formie odsmażanych na patelni plastrów. Smakują wówczas naprawdę wyśmienicie!
Zobacz: Jak zrobić kartacze?
Kartacz a pyza - czym się różnią?
Kartacz a pyza - czym te dwie znane kluski różnią się od siebie? Trudno jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie. Pyzy przygotowuje się z surowych ziemniaków lub mieszanych. Cepeliny właściwie też, choć kluczowe są w ich przypadku proporcje (3:1 - surowe i gotowane ziemniaki). Jedne i drugie kluski podaje się z nadzieniem.
Oczywiście ważna różnica dotyczy kształtu. Pyzy są kuliste, a cepeliny bardziej podłużne i przede wszystkim większe.
I wreszcie najważniejsza różnica. W przypadku kartaczy nie stosuje się mąki ziemniaczanej (co najwyżej skrobię z odsączonych ziemniaków).
Sprawdź też: Litewskie kartacze - przepis według Smaker.pl
Wypróbuj więcej przepisów na aromatyczne kartacze - popularne danie kuchni litewskiej:
Kartacze z mięsem / Aby zobaczyć przepis, kliknij w zdjęcie
Cepeliny / Aby zobaczyć przepis, kliknij w zdjęcie
3. Kartacze wegetariańskie z soczewicą
Kartacze wegetariańskie z soczewicą / Aby zobaczyć przepis, kliknij w zdjęcie
4. Litewskie kartacze (cepeliny)
Litewskie kartacze / Aby zobaczyć przepis, kliknij w zdjęcie
Jak zrobić kartacze? / Aby zobaczyć przepis, kliknij w zdjęcie
Zobacz także:
Sok z czarnej rzepy - właściwości i zastosowanie »
